طراحی معماری فضای مدارس:
معماری در مدرسه نقش مؤثری در آموزش فرزندان کشور دارد چیزی که مهم است از معماری مدرسه چه میخواهیم.یکی از عوامل مؤثر تربیتی در آموزش و پرورش نوین، چگونگی معماری فضای مدرسه و شناخت ضوابط طراحی مدرسه است.
تجربه های نوین معماری در کشور های مختلف جهان عموما در آزاد سازی استعداد نهفت? دانش آموزان تکیه میکنند و با خلق فضای فیزیکی مناسب در مدرسه ها در پی آنند که(مدرسه زندان نباشد ) زیبا ترین لحظه اش خوردن زنگ آخر، فرار بچه ها به بیرون از مدرسه و رهایی از آن نباشد.
مدرسه زیبا و سر سبز، یادگیری را آسان کرده، نشاط و شادابی را برای کودکان به ارمغان می اورد و متقابلا مدرسه نامناسب و کثیف، تنگ و تاریک، خشک و بی روح، خمودگی و کسالت و افسردگی برای دانش آموزان به همراه دارد و برای میزان یادگیری و حضور فعال و با نشاط آنان در مدرسه تاثیر منفی می گذارد.
امروزه درگیر کردن دانش آموزان با محیط آموزشی شان چالش عمده مدیران مدرسه است .انتخاب نامی مناسب برای مدرسه از جمله عواملی است که تاثیری مستقیم بر رابطه دانش آموزان با محیط مدرسه دارد.
هر دانش آموزی در آن مدت زمان که در مدرسه است نام مدرسه را چندین با بر زبان می آورد و نا خوداگاه تحت تاثیر نام مدرسه قرار می گیرد.
اسامی مهم در مدارس موجود را میتوان به شرح زیر طبقه بندی کرد:
- نام های با بار ارزشی فرهنگی و عقیدتی نظیر: فرهنگ، دانش، صداقت،ادب،گلستان
- مناسبت ها ،روز های مهم،
- اسامی شخصیت ها و قهرمانان تاریخی: بوعلی، امیر کبیر، حافظ.نام گل،شهر،افراد نیکوو واقف مدرسه
هر یک از اسامی می تواند برای کودکان الهام بخش باشد و در شخصیت و چگونگی شکل گیری افکار و اعمال آن ایفای نفش کند .به طور کلی به عنوان پل ارتباطی بین گذشته حال آینده ایفای نقش می کند.
بنابر این نام مدرسه می تواند زمینه آشنای نسل جوان را با فرهنگ خودی گذشته تاریخی ملت خیش فراهم آورد. پژوهش های اخیر نشان میدهد که بین فضای فیزیکی دانش آموزان و سطح آموزشی آنان رابط? مستقیم وجود دارد.
محیط آموزشی ای که طراحی خلاقانه ای داشته باشد، به محصلین کمک میکند در دوره های پیش از کالج و آمادگی برای تحصیلات عالیه خوب رشد کند وقدرت خلاقیتشان را رشد دهند.
بر همین اساس چهار حوزه اصلی در طراحی محیط های یادگیری و جود دارد که شامل:
- فضایی :خودمانی، باز، بسته، فعال، ساکت، ارتباط با طبیعت، یادمانی، تکنیکی
- روانی: آرامش بخش، ایمن، لذت بخش، بازی، شبیه سازی، خلق، تشویق روحی، حس اجتماعی
- فیزیکی: گرما، سرما، خنکی، دنج، لذت بصری، معطر، بافت
- رفتاری: مطالعه فردی، همکاری، کار گروهی، فعالیت های بدنی، نوشتن، خواندن، کار با کامپیوتر، موسیقی، تئاتر، ارائه، طراحی، ساخت،آموزش، استراحت، بازی
عوامل مورد توجه در طراحی فضاهای آموزشی عبارتند از:
عوامل نمادی : استفاده از مبلمان ها و عناصر معماری داخلی جهت هویت دادن به فضا و تکنیک فضاها
ابعاد انسانی – اجتماعی: ایجاد محدودیت و جذب افراد بت عوامل طراحی
عوامل فیزیکی – معماری: توجه به عوامل حرارتی، برودتی، نور، صدا و ….
عوامل روانشناختی – فردی: تاثیر مسائلی مانند میزان هوش، رشد، شخصیت، انگیزه ها و …
لویی کان معتقد است:
در آداب و رسوم مربوط به تاریخ معماری سه عامل ثابت وجود دارد: مدرسه، معبر و فضای سبز. مدرسه از دید وی فضایی بود که انسان برای تامین خواسته خود در فراگیری از آنها استفاده کند این مکان تنها برای یادگیری و آموختن عقاید و نظریات نمی باشد .
بلکه برای فهم و ادراک دلایل وجود هر چیز و مناسبت های دو جانبه و روابط بین انسان و طبیعت نیز مورد استفاده قرار میگیرند.
هانس شارون در طراحی مدرسه دارای دو دیدگاه بود:
انسانگرایانه و گروه کاری. انسان گرایانه به مفهوم سکونت در مکان، ایجاد فضایی برای گروه بازی)برای کودکان 6تا 9 سال جهت تاکید بر انسجام شخصیت اجتماعی بچه ها و توسعه اجتماعی و فهم با یکدیگر بودن از طریق بازی(؛ گروه کاری (تاکید بر مهارت بچه ها 9تا 12 سال (به جهت درک بیشتر فرد با گروه بودن و ایجاد کلاس هایی با فرم بزرگتر و بازتر و فضای اجتماعی برای توسعه فهم مسئولیت اجتماعی
پیام های فیزیکی مدرسه
زمینه بهره وری از فعالیت های خویش را بالا می برد(طراحان و معماران) پیام های آموزشی و تربیتی قابل انتقال از طریق فضای فیزیکی الف) پیام های فرهنگی ،کتیبه ها ،نمازخانه ها ، تابلوها
پیام های بهداشتی و سلامتی (کیفیت ساختمان بهداشت کلاس ها)
ساخت فضای فیزیکی مدرسه نیازمند رعایت ضوابط و استانداردهای فنی مهندسی
بررسی عوامل تأثیرگذار بر ارتقاء کیفیت محیط های یادگیری:
مخاطب شناسی
ضرورت و فواید شناخت مخاطب، ویژگی های زیستی، عاطفی، روانی، مسائل و مشکلات اجتماعی، وضعیت دینی و مذهبی و..
انسان و اواسط کودکی,از 7سالگی تابلوغ، رشد اجتماعی و جسمی در دورة سوم کودکی، سازگاری با محیط مدرسه
تعریف رنگ، تأثیر رنگ بر فضا، اشکال هندسی و رنگ ها، رنگ شناسی در محیط های آموزشی، نور در محیط های یادگیری(کاربرد نورطبیعی)
روانشناسی کاربر ومحیط های یادگیری
ایجاد امنیت روانی در محیط های یادگیری
ایجاد امنیت کالبدی وآسایش محیطی در محیط های یادگیری
به طور کلی بیشترین آسیب وارده به فضاهای آموزشی به ترتیب به فضای کلاس , تجهیزات کلاس، تجهیزات خارج کلاس و فضای سبز مدرسه میباشد.
در تمام این موارد کمترین آسیب از سوی دانش آموزان ابتدایی و بیشترین آسیب از سوی دانش آموزان مقطع راهنمایی و دبیرستان است .
مطلوب آن است که مدارس از نور طبیعی و مصنوعی به طور همزمان استفاده کنند.
بهترین جنس برای نیکمتها , ترکیب چوب و آهن است.
23 در صد عوامل آسیب زا نداشتن فرهنگ صحیح استفاده دانش آوزان و اولیای مدرسه از وسایل است .
نتایج مطالعات رفتار شناختی نشان می دهد کودکان در سنین دبستان:
مدت زمان تمرکز کودک روی یک فعلیت کوتاه است.
کودک در سنین پایین تر گروه های کوچکتر را بیشتر ترجیح میدهند .
کودکان تمایل فراوانی به تجربه ی اشیا و محیط از راه لمس دارند.
محیط برای کودک زیر 6 سال چیزهایی است که به ان ها می اندیشند.
شناخت تاثیرات عناصر محیط و فرم بر ادراک های حسی دانش آموزان:
در 10 سال اخیر بررسی رفتار اجتماعی انسان در ارتباط با محیط فیزیکی و استفاده فرد از محیط در روند تعامل اجتماعی بر اساس مفاهیم کلیدی
مورد توجه پژوهشگران واقع شده است . آنچه مسلم دانسته شده نظام پیچیدة محیط و رفتار است و پرسش ها اشاره به خلق محیط هایی تاثیر پذیر دارند که استفاده کننده میتواند به کمک گسترش گنجینه های رفتاری در آنها به تعامل بپردازد.
جایگاه ادراک های حسی در فرایند درک واقعیت
مهم ترین ابزار برای تفسیر طبیعت جهان اطراف ما و محیط طراحی شده ابزار حسی است.
ادراک های حسی در فرایند آموزش
مغز کامپیوتری است که قدرت و ظرافت بسیاری دارد .اما بیشتر قیاسی(آنالوگ) است تا رقومی و دیجیتال. درک فوری حقیقت بدون توجه آگاهانه یا استنتاج از آگاهی درون. این آگاهی غریزی که برای مغز این حد راحت است به وسیل? سیستم آموزش رسمی ما مورد حمله قرار گرفته است .
ادراک های حسی زمینه ساز ادراک های پنهانی ذهن
الف) درک محرک های حسی: محرک های حسی از راه بینایی شنوایی بویایی چشایی و لامسه به دو گونه قابل ادراک میشوند:
- ادراکات ساده (فرم رنگ نور بافت آهنگ صدا بو مزه خصوصیات قابل لمس حرکت و زمان
- ادراک های پیچیده (ادراک های ساده توسط ذهن به صورت ادراک های پیچیده پردازش میشوند
ب) الگوهای ذهنی و اعضای حسی
فرایند ادراک های حسی دارای پنج مرحله است:
1)شناسایی الگو 2)شناسایی فرم 3)نسبت دادن مفهوم به فرم 4) وارد کردن احساسات 5)واکنش به 4 مرحل? قبل
ادراک حسی انسان در برخورد با عناصر محیط
حس بینایی
مهمترین قابلیت و یا توانمندی انسان در ادراک فضا قابلیت بصری است که مهم ترین حس از حواس 5 گانه محسوب میشود .
حس شنوایی
هر نتی که شنیده میشود درون شنونده جان میگیرد و یک فرم پیدا میکند .یک احساس حالتی وصفی یا عاطفی را بر می انگیزد.
حس بویایی
بو حتی میتواند به یک فضا هویت ببخشد. حس کردن یک بو ممکن است یاد آور یک فضا و یا حتی یک اتفاق باشد؛ بوی شمال / رطوبت و بوی دریا و بوی درختان آنجا ست.
حس لامسه
میتوان حد فاصل یک فضا با اطراف را از راه حس لامسه پیدا کرد .
تاثیر عناصر طبیعت بر ادراک های حسی انسان(آب – خورشید – خاک – باد -گیاهان )
آب
آب از نظر فرم نرم و روان و تابع ظرف خود است. در سه حالت فیزیکی جامد / مایع / گاز وجود دارد .
آب و حواس 5 گانه:
حس شنوایی
صدای غرش آبشار حس صلابت و غرور
حس بینایی
اب روان حس ارامش
حس بویایی
بوی باران /بوی بهار حس تازگی و نو شدن
حس لامسه : تجربه ی حس لامسه از مواجهه با اب احساس صمیمیت و مهر است.
حس چشایی : اب بی مزه و گواراست و تذت نوشیدن ان با هیچ نوشیدنی قابل قیاس نیست.
خاک
بافت : بافت خاک یادآور صورت اولیه ی حیات انسان است که متکامل ترین موجود بشری است.
بافت خاک در ترکیب با سایر عناصر : خاک در ترکیب با اب بسیار شکل پذیر و منعطف میشود . خاک میتواند به صورت غبار و تحت تاثیر جریان هوا به حرکت در اید و در پیرامون خود پخش گردد.
رنگ
خاک رنگ کرمی دارد و به تنهایی القا کننده ی سکون کویر و یکنواختی است.
رنگ خاک در ترکیب با سایر عناصر : پدیده ی سراب ناشی از تغیر رنگ خاک در چشم ناظر در اثر تابش افتاب بر ان است.
شکل :خاک شکل بستری را که بر ان گسترده شده است تشکیل میدهد و هم از ان تاثیر میپذیرد .
بو :
بوی خاک بوی اشنایی است . خاک به تنهایی و به صورت خالص بوی بسیار ملایم و کم رنگی دارد که گاه تداعی کننده ی گورستان و مرگ است .
ادراک های حسی در برخورد با فرم های متنوع خاک در طبیعت
شکل تپه ماهواره ها حس نرمی و سازگاری و حس خستگی و ملایمت را القا میکند . در تماشای سخره حس سختی و انعطاف پذیری ایجاد میشود.
گیاهان
رشد دارند و با گذشت زمان تغییر میکنن. از نظر زیستی نیازمند آب / خاک و نور است .
خورشید
عامل اصلی ایجاد نور در محیط خورشید است. کمبود نور موجب ایجاد غمگینی و کسالت میشود. طول موج دارد.
باد
باد قابل مشاهده نیست و از روی نشانه های موجود میتوان به ان پی برد. در محیط تغییرات آنی و لحظه ای به وجود می آورد.
نقش محیط بر آموزش و پرورش :
نقش محیط در زندگی ملت ها هنگامی بیشتر مشخص میشود که فنون استفاده از فضا اصولی تر شوند. طبیعت همان فرهنگ است . محل زندگی کودک را با بینش ها و قواعد آشنا میکند.
نقش اموزش و پرورش بر محیط
در طول هزاران سال جوامع بشری توانستند با رعایت ساز و کارهای مادی و زیست شناختی که سبب تولید مجدد منابع میشوند معاش خود را از طبیعت بدست آورند. آموزش و پرورش به این نگرش ها کمک میکند: چه رسمی چه غیر رسمی آموزش و پرورش در واقع به عقل به عنوان
ارزش بنیادی که با سازماندهی کارها را پیش میبرد ارج می نهد و مسلک تولید و مصرف را به عنوان معیارهای تمدن و زندگی بهتر اشاعه میدهد.
روند و تاثیر تکنولوژی و آموزش و پرورش
پیشرفت علمی و فنی ابزارهای پیشرفته تری در اختیار آموزش قرار داده است. در نسل اول ماشین، حضور معلم کامل کننده است.
در نسل دوم که با اختراع چاپ شروع میشود ماشین به تولید کتاب کمک میکند.
در نسل سوم ماشین میزان بینایی و شنوایی را گسترش میدهد.
در نسل چهارم
ارتباط به طور مستقیم بین انسان و ماشین برقرار میشود.
ضرورت تدوین
یکی از ویژگی های عصر حاضر سرعت تحولات همه جانبه در زندگی انسان ها است. نهاد آموزش و پرورش به دلیل وابستگی گسترده به مردم و فعل و انفعالات اجتماعی بیش از سایر نهادها در معرض تغییر و تحول قرار دارد.
و در کشاکش این تحولات نه تنها خود متحول میشود بلکه بستر تحول آفرینی را فراهم میکند و زمینه را برای بروز دگرگونی های آینده مساعد خواهد کرد.
از آنجا که اصولا آموزش و پرورش انسان های فردا را تربیت میکند و نسل های امروز را برای زندگی در جامعه فردا آماده میکند در نتیجه از هم اکنون باید به فکر آینده بود و برای دستیابی به آموزش و پرورش نوین متناسب با تحولات آتی چاره اندیشی کرد.
ضرورت اقتصادی
الگوی طراحی در سیستم آموزشی ارتباط تنگاتنگ با اقتصاد دارد.
ضرورت های اجتماعی
برای رسیدن به تولید کارایی و سلامت افراد باید معیارهایی برای نظارت آنان و تعاملاتشان با یکدیگر در نظر داشت.
تاثیر عوامل محیطی مثل ازدحام تراکم قلمرو و مجاورت و فضای شخصی و تعریف درست از هر یک از آنها میتواند در روان افراد بسیار تاثیر گذاشته و از هر یک انسان دیگری بسازد.
ضرورت های فرهنگی
انسان از محیط تاثیر میگیرد و بر آن تاثیر میگذارد یعنی میتوان کالبد را به گونه ای طراحی کرد که روابط انسانی درآن تقویت و یا تضعیف شوند و با مساله ای را به فرد استفاده کننده از فضا منتقل کرده و یا مانع انتقال آن شود.
اهداف و سیاست های کلی طرح
در طول زمان همواره امکانات موردنیاز فضای آموزشی در تغییر بوده است. تعداد دانش آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی دستخوش تغییرات مداوم است و تفکرات تازه ای را در برنامه آموزشی ایجاب میکند.
اکثریت معماران و برنامه ریزان فضاهای آموزشی در روند برنامه ریزی توجه خود را معطوف به تجربیات و برنامه های فعلی میکنند. درحالی که این تفکر تاریخی است و ما نیاز به تفکر آینده نگر داریم. بزرگترین اقدام آن است که به استقبال آینده برویم.
هنگامی که نمیتوان به طور مطلق و بدون قید و شرط به گرایش های آموز معتقد بود باید دو واقعیت مهم را بپذیریم:
– آینده درازمدت شبیه امروز نخواهد بود. تحصیلات متحول خواهند شد وامکاناتی را که امروزه میشناسیم بدون استفاده خواهند بود.
منبع: rentcheap